زندگی اضافه کردن سال ها به عمر نیست، بلکه زندگی کردن این سال هاست. برای دست یافتن به تعریفی مشخص و دست یافتنی از کیفیت زندگی ابتدا لازم است اهمیت کیفیت زندگی و نقش آنرا درک کنیم. در افسانه های چینی، دائو(Dao)، دانش زندگی کردن در هماهنگی با خود، با جهان و با دیگران است. می توان گفت هدف زندگی دستیابی به چنین دانشی و دست یافتن به تجربه ای کامل از زندگی است. در واقع همین دانش است که شالوده و جان مایه ی کیفیت زندگی و احساس رضایت ما از زندگی خواهد بود.

ایجاد و حفظ هماهنگی و تعادل بین ابعاد مختلف زندگی، هدف اصلی ما در برسی ابعاد مختلف کیفیت زندگی خواهد بود. آشنایی عمیق با کیفیت زندگی برای هر یک از ما بستری عملی برای افزایش کیفیت زندگی و رضایتمندی ایجاد می کند. همچنین دستیابی به تعریفی عمل گرا و شفاف به محققان و روانشناسان کمک می کند تا بتوانند تحقیقات و فعالیت های تخصصی خود را موثر تر و هدفمند تر در جهت رضایتمندی افراد جهت دهی کنند.

پیش از برسی جزئیات کیفیت زندگی لازم است بدانیم که این مفهوم را در چه سطوح و زمینه هایی می توان برسی کرد. آیا باید در سنجش کیفیت زندگی تنها به مولفه های عینی و بیرونی زندی افراد توجه کنیم و یا لازم است که نظر شخصی فرد مورد برسی و ارتباط موقعیت کنونی او با تجربیات گذشته اش نیز مورد برسی قرار گیرد؟

کیفیت زندگی: شرایط عینی زندگی

در این سطح از بررسی کیفیت زندگی افراد، متخصصین مجموعه ای از متغیر های عینی و قابل اندازه گیری را به عنوان مولفه های اصلی کیفیت زندگی معرفی کرده اند:

• شرایط مالی فرد به عنوان مولفه ای که سطح آزادی اقتصادی و سطح رفاه زندگی او را مشخص می کند.
• محل زندگی فرد که شرایط سکونتی، دسترسی به حمع و نقل و محیط محلی او را مشخص می کند.
• روابط اجتماعی فرد که میزان دسترسی فرد به حمایت اجتماعی و ارتباطات اجتماعی امن را مشخص می کند.
• سلامتی فرد که امید به زندگی و سطح نیاز او به خدمات درمانی را تعیین می کند.
• ظرفیت های عملکردی و عملیاتی که آزادی حرکتی فرد و کیفیت ارتباط او با جهان مادی را مشخص میکند.

برسی این مولفه های عینی، هرچند ابزاری راحت است و تحلیلی بی طرفانه از شرایط ارائه می دهد، میزان رضایت فرد و ادراک او از این شرایط و مولفه های عینی را در نظر نمیگیرد که امری اساسی و مهم است. به همین دلیل است که فردیت و قضاوت فرد در این سطح از برسی کیفیت زندگی افراد مورد غفلت قرار می گیرد.

کیفیت زندگی: رضایت عمومی ذهنی

گفته می شود که کیفیت زندگی امری ذهنی و وابسته به قضاوت خود فرد است. در این سطح از برسی کیفیت زندگی مولفه های فردی تر و بینش محور تری را وارد برسی های خود می کنیم. ادراک فرد از فرهنگ و نظام ارزش ها و باور های او اهمیت پیدا می کند و نحوه ارتباط شرایط عینی زندگی او با اهداف، انتظارات استاندارد ها و نگرانی های او برسی می شود.

فردی که مقایسه ای مثبت بین انتظارات و اهداف با شرایط فعلی خود داشته باشد، رضایت از زندگی را تجربه می کند. او مکررا احساسات مثبت را تجربه می کند و احساسات منفی را ندرتا و در حد نیاز برای سازگاری با تجربه های منفی تجربه می کند. این امر علاوه بر شرایط عینی زندگی، تا حدی به مشرب، خلق و خو و عادات فرد در نحوه برسی و قضاوت مسائل وابسته است.

برای مثال شواهد نشان داده اند که به رغم همه سختی ها و سوگ ها و فقدان هایی که همراه با سالمندی می آیند، رضایت از زندگی افراد با ورود به این دوره از زندگی پایدار می ماند و کاهش نمی یابد. این ثبات به دلیل واکنش های مقابله ای افراد رخ می دهد.

در واقع فرد در مقابله با چالش ها و افت کیفیت هایی که در مولفه های عینی زندگی خود، دو راه پیش رو دارد تا بتواند کیفیت زندگی خود را حفظ کند; یا باید با فعالیت های مقابله ای با شرایط نامطلوب ایجاد شده مقابله کند و یا به کمک تغییر نگرش های درونی و انتظارات خود محدودیت های ایجاد شده را بپذیرد تا بتواند بهزیستی روانشناختی خود را حفظ کند.

این تعریف مفهوم کیفیت زندگی را ساده تر از آنچیزی که واقعا هست نشان می دهد و بسیاری از مولفه های اساسی مربوط به آنرا حتی وارد برسی های خود نمیکند.

کیفیت زندگی: ارضای نیاز های درونی

تعریف کیفیت زندگی در سطح نیاز های درونی توانسته است برخی کاستی های تعریف گذشته را جبران کند. اما در ابتدا لازم است بدانیم این نظریه چه نیاز هایی را برسی میکند؟ نیاز های اساسی باید جهان شمول و مشترک بین انسان ها باشند.

الزام توجه به فرهنگ افراد و خواسته های منحصر به فرد آنها در این نظریه مشاهده می شود چراکه تفاوت های فرهنگ فرد گرای غربی با فرهنگ جمع گرای جوامع شرقی و یا ترجیحات افراد در ابراز و پاسخگویی به نیاز هایشان میتواند مسیر های متفاوتی برای پاسخگویی به نیاز ها را خلق کند. شاید به همین دلیل است که نظریات متعددی برای دسته بندی و توصیف نیاز های اساسی انسان ها به وجود آمده است. برخی از این نظریه ها را در ادامه معرفی می کنیم:

• مازلو سلسله مراتب نیاز ها را ارائه کرده است: نیاز های حیاتی، امنیت، عشق، اعتماد به نفس و خود شکوفایی.
• کارن هورنای نیاز ها را به سه دسته تقسیم کرده است: نیاز های نفع گرا، عاطفی و زیبایی شناختی.
• با در نظر گرفتن آموزش و پرورش اجتماعی نیاز ها را در سه دسته متفاوت دیگر تقسیم شده اند: بیولوژیکی، روان/ تنی، روان/ تنی/ اجتماعی .

برخی دیگر از نظریات به جای برسی و مطالعه نیاز های اساسی افراد، به برسی و مطالعه ابزار های اصلی ارضای این نیاز ها در جامعه می پردازند. در این روش ها بهترین و موثر ترین پاسخ ها برسی می شوند در حالی که هر فرد ممکن است برای پاسخگویی به نیازی متفاوت از وسیله ای مشترک استفاده کند. برای مثال تغییر محل زندگی ممکن است برای فردی نیاز به امنیت را تامین کند و برای فردی دیگر راهی برای پاسخ به نیاز های زیبایی شناسی او باشد.

کیفیت زندگی: موقعیت ذهنی چند بعدی

برخی از محققین حوزه کیفیت زندگی معتقدند کیفیت زندگی امری چند بعدی و پیچیده است و میزاتن کیفیت زندگی یک فرد از جمع عوامل و اجزای آن به دست نمی آید. بلکه لازم است هریک از این عوامل را به صورت مستقل بررسی کرد تا به شمایلی عمومی از کیفیت زندگی دست یافت. به این عناصر مورد توافق اشاره می کنیم:

• عزم و اراده فرد که تا چه حد در قبال زندگی و انتخاب های خود احساس مسئولیت می کند.
•  شور و اشتیاق و میزان درگیری نفس او (رفتار های ناشی از غرور یا شرم).
• خودمختاری و توانایی فرد برای تصمیم گیری مطابق با تمایلات و ترجیحات خود.
• ارتباط مثبت با دیگران و احساس دغدغه مندی نسبت به آنها.
• پذیرش خود و ادراک مثبت از خود.
• احساس هدفمندی و مفید بودن و در نهایت داشتن هدف عمیق در زندگی.
• تحقق خود یا به عبارتی رشد و تحول مستمر و گشودگی به تجربیات جدید.
• ارضای موازین اخلاقی شخصی فرد و اجرای وظایف اجتماعی.

با استفاده از این تعریف چند بعدی، میتوانیم برای هر فردی، تعریفی منحصر به فرد و ویژه از کیفیت زندی ارائه دهیم و درگیر قضاوت درباره برتری عمومی هر یک از این تعاریف نشویم.

جمع بندی: کیفیت زندگی به عنوان رویکردی فرد محور

در نهایت کیفیت زندگی را در چهار سطح تعریف کردیم که همگی طبق نظر کارشناسان و متخصصین ارائه شده اند. اما بر اساس رویکرد فرد محور، کیفیت زندگی در تعامل با فرد و با توجه به نیاز ها، خواسته ها و ترجیحات او و در بافت فرهینگی و محیط فیزیکی و اجتماعی پیرامون او، توانایی ها و نظام ارزش ها و باور های او تعریف می شود.

هدف ما در هتل آپارتمان ویژه سشالمندان انوشه این است که افراد را در این مسیر همراهی کنیم تا بتوانند از این دوران طلایی زندگی بهترین استفاده را برای دستیابی به رضایتمندی ببرند.